ارمنستان(درباره ارمنستان)

ارمنستان (به ارمنی: Հայաստան، تلفظ: هایاستان) با نام رسمی جمهوری ارمنستان (Հայաստանի Հանրապետություն، هایاستانی هانراپِتوتیون) کشوری در قفقاز جنوبی به پایتختی ایروان است.

نام بومی این کشور در زبان ارمنی هایک می‌باشد که در سده‌های میانه با افزودن پسوند فارسی ستان (به معنای سرزمین) به هایاستان تغییر یافت. این نام به طور سنتی از نام هایک، بنیان‌گذار افسانه‌ای ملت ارمنی و نتیجهٔ نتیجهٔ نوح پیامبر، گرفته شده است که بر اساس نوشتهٔ موسی خورنی، تاریخ‌نویس ارمنی، در سال ۲۴۹۲ قبل از میلاد بل پادشاه بابل را شکست داد و ملت ارمنی را در منطقهٔ آرارات بنیان گذاشت.

زبان ارمنی، زبان رسمی کشور ارمنستان است.

خاستگاه ارمنیان

ارمنیان از دیدگاه نژادی آمیزه‌ای از مردمان قفقازی هوری و اورارتویی با مردمان هندواروپایی هستند. هوریان و اورارتوییان خویشاوند گرجی‌ها و چچن‌های امروزی بودند. اما فریژی‌های تراکی، زبان هندواروپایی ارمنی را با خود به قفقاز آوردند.

امروزه شمار ارمنی زبانان جهان پیرامون هشت تا ده میلیون نفر است. جمعیت خود جمهوری ارمنستان سه و نیم میلیون است. یکی از کشورهایی که جمعیت قابل توجهی از ارمنیان را در جهان داراست ایران است، با جمعیتی معادل صد تا دویست هزار نفر ارمنی (پس از انقلاب اسلامی تعداد زیادی از ارمنیان، کشور را ترک کردند). سایر کشورهایی که جمعیت قابل توجه ارمنی تبار دارند عبارت‌اند از: ایالات متحده آمریکا (یک و نیم میلیون)، روسیه (یک میلیون و دویست هزار)، فرانسه (نیم میلیون)، لبنان (دویست هزار) و سوریه (صد هزار). شمار دیگری نیز در بسیاری کشورها و مناطق جهان از جمله در جمهوری خودخوانده قره‌باغ زندگی می‌کنند. ارمنیان خود برای زبانشان نام‌های هایِرن و آشخاری را بکار می‌برند. البته نام آشخاری بیشتر از سوی ادیبان بکار می‌رود.

در ارمنستان همچنین اقلیت‌های کرد ایزدی و روسی- اکراینی هم زندگی می‌کنند.

جغرافیا

ارمنستان در قفقاز جنوبی (ماورای قفقاز) در میان دریای سیاه و دریای خزر قرار دارد که مرز میان آسیا و اروپا محسوب می‌شود. همسایگان ارمنستان در غرب ترکیه، در شمال گرجستان، در شرق جمهوری آذربایجان، و در جنوب ایران و جمهوری خودگردان نخجوان (جزئی از جمهوری آذربایجان) می‌باشند.

ارمنستان کشوری کوهستانی و پرباران است و نیز یک کشور محاط در خشکی است. بزرگ‌ترین دریاچهٔ این کشور دریاچهٔ سوان است که آب شیرین دارد و پهنهٔ نسبتاً بزرگی از بخش میانی کشور را پوشانده است. پهناوری ارمنستان ۲۹٬۸۰۰ کیلومتر مربع (۱۴۲ام در جهان) است و حدود ۳٬۲۰۰٬۰۰۰ تن جمعیت دارد. مردم ارمنی پیرو آیین مسیحیت هستند.

زبان

زبان ارمنی (به ارمنی: Հայերեն هایِرِن) یکی از زبان‌های هندواروپایی است که در منطقهٔ قفقاز و به ویژه در کشور ارمنستان رایج است. این زبان با خط ویژهٔ خود یعنی الفبای ارمنی که توسط مسروب ماشتوتس ابداع گردیده نوشته می‌شود. ارمنی خود شاخه‌ای مستقل از خانواده زبان‌های هندواروپایی است. زبان ارمنی دو گویش بزرگ اصلی دارد: یکی ارمنی شرقی و دیگری ارمنی غربی. زبان رسمی کشور ارمنستان به گویش ارمنی شرقی است. مجموع گویشوران به زبان ارمنی در جهان ۹ میلیون است. از جمله زبان‌های رایج دیگر در این کشور می‌توان به زبان کردی در قسمت غرب و جنوب غرب این کشور اشاره کرد. زبان روسی نیز در این کشور گویشور دارد.

تاریخ

ارمنستان پیش از سال ۱۴۵۴ یک پادشاهی توانگر با فرهنگی پرمایه بود که در برهه‌ای از زمان همهٔ سرزمین‌های میان دریای سیاه و خزر را دربرمی‌گرفت. مردم ارمنستان در طول تاریخ زرتشتی مزداپرست بودند که با شاخهٔ زرتشتی زروانی ساسانیان تفاوتی داشت. ارمنی‌های زرتشتی بیشتر بر پرستش مهر تأکید داشتند، ولی پس از آن دین مسیحیت در این منطقه رواج یافت. در سال ۳۰۱، ارمنستان نخستین کشوری بود که مسیحیت را دین رسمی کشور برگزید (دوازده سال پیش از روم).

ارمنستان در طول تاریخ خود محل نبرد جهان‌گشایان و آوردگاه امپراتوری‌های رقیب متعددی بوده‌ است. از ۲۷۰۰ سال پیش تاکنون این منطقه به تصرف امپراتوری ایران، اسکندر، روم، بیزانس، خلافت اسلامی اعراب، مغولان، تاتارها، عثمانی‌ها و روس‌ها درآمده‌ است. در طول این مدت پادشاهی‌های مختلف ارمنستان موفق شدند تا حدود ۱۷۰۰ سال بر این سرزمین حکومت کنند.

ارمنستان مدت‌های زیادی جزئی از ایران بوده است و فرهنگ آن از ایران تأثیر زیادی پذیرفته است. پس از سرنگونی پادشاهی ارمنستان در سال ۴۲۸ میلادی، این منطقه از نو بخشی از ایران شد. در دورانی از حکومت ایران، بخش مرکزی ارمنستان کنونی جزئی از خانات ایروان بود. در دوران صفویه ارمنستان شاهد رقابت و جنگ‌های دو امپراتوری صفویه و عثمانی بود و ایروان چندین بار به تصرف قوای عثمانی درآمد. براساس پیمان زهاب در سال ۱۶۳۹ میلادی ارمنستان شرقی که شامل ایروان هم می‌شد، تحت نفوذ صفویه و ارمنستان غربی (مناطق شمال شرقی ترکیهٔ امروزی به مرکزیت شهرهای ارزروم، سیواس و وان) تحت تصرف عثمانی درآمد. در جنگ‌های ایران قاجاری و روسیهٔ تزاری بر سر قفقاز منطقهٔ سیونیک واقع در جنوب ارمنستان کنونی به تصرف روسیه درآمد و براساس پیمان گلستان ایران ادعای خود در باب گرجستان که بخش شمالی ارمنستان فعلی را در اختیار داشت، پس گرفت. در دور دوم جنگ‌های ایران و روسیهٔ تزاری در سال ۱۲۰۶ هجری خورشیدی (۱۸۲۷ میلادی) که زمان فتحعلی شاه قاجار رخ داد، سپاه ایران به فرماندهی عباس میرزا از ارتش روسیه به فرماندهی پاسکویچ شکست خورد. سپس در پی پیمان‌نامه ترکمانچای، ارمنستان رسماً از ایران جدا شد و به خاک روسیه پیوست.در گذشته مرکز اصلی جمعیتی ارمنی‌ها در شرق ترکیهٔ کنونی به ویژه در نواحی اطراف دریاچهٔ وان بود، که پاکسازی قومی ارامنه در سال‌های ۱۹۱۵ و ۱۹۱۶ توسط حکومت ترک‌های جوان ترکیه موجب شد تا صدها هزار آوارهٔ ارمنی وارد ارمنستان شرقی (ارمنستان کنونی) شوند. در طی نسل‌کشی ارامنه بیش از یک میلیون و هفتصدهزار ارمنی جان باختند و در حدود دو میلیون نفر دیگر مجبور به ترک سرزمین مادری خود شدند. از سال ۱۹۲۰ تا زمان فروپاشی شوروی، ارمنستان تحت عنوان جمهوری سوسیالیستی ارمنستان شوروی، یکی از ۱۵ جمهوری تشکیل‌دهندهٔ اتحاد جماهیر شوروی بود.

ارمنستان در شهریور ۱۳۷۰ از اتحاد جماهیر شوروی استقلال یافت. پاکستان تنها کشوری است که این کشور را به دلیل اشغال اراضی جمهوری آذربایجان به رسمیت نشناخته‌ است. ارمنستان روابط گرمی با ایران دارد. بسته بودن مرزهای این کشور با جمهوری آذربایجان و ترکیه و بی‌طرفی ایران در جنگ قره‌باغ از دلایل توسعه‌ی روابط دو کشور است.

سیاست خارجی

مناقشه‌ی قره‌باغ

از زمان فروپاشی شوروی تا سال ۱۹۹۴ در پی شورش ارامنه در منطقه قره‌باغ که خواستار جدایی از جمهوری آذربایجان بودند، جنگی بین دو کشور آذربایجان و ارمنستان درگرفت، در جریان جنگ حکومتی ارمنی در قره‌باغ به قدرت رسیده و بخش‌هایی از خاک آذربایجان نیز به تصرف ارمنستان درآمد. در این خصوص دولت‌های اروپایی با تشکیل گروهای ویژه به نام مینسک خواستار پایان دادن به بحران قره‌باغ می‌باشند.

لابی ارامنه به عنوان دومین لابی بزرگ در کنگرهٔ ایالات متحده پس از لابی یهود یکی از گروه‌های تأثیرگذار در سیاست خارجی این کشور است که منابع مالی و انسانی خود را در جهت پیشبرد منافع ارامنه و کشور ارمنستان و و از آن جمله شناسایی نسل‌کشی ارامنه؛ جبران خسارت از سوی ترکیه؛ و استرداد استان‌های شرقی ترکیه به ارمنستان، به کار گرفته‌ است.

استان‌ها

ارمنستان ۱۱ استان دارد:

١. آراگاتسوتن

٢. آرارات

٣. آرماویر

٤. گغارکونیک

٥. کوتایک

٦. لوری

٧. شیراک

٨. سیونیک

٩. تاووش

١٠. وایوتس جور

۱۱. ایروان

شهرها

اقتصاد

اقتصاد ارمنستان تا اندازهٔ زیادی به سرمایه‌گذاری و پشتیبانی ارمنیان خارج از کشور وابسته است. پیش از استقلال، اقتصاد ارمنستان بیشتر بر پایهٔ صنایع شیمیایی، الکترونیک، ماشین‌آلات، فرآوری خوراک، لاستیک‌سازی و بافندگی بنا شده بود و برای مواد اولیهٔ صنایع خود وابستگی زیادی به دیگر جمهوری‌های شوروی و خارج از کشور داشت.

ارمنستان در فاصله گرفتن از نظام اقتصادی کمونیستی و حرکت به سمت اقتصاد سرمایه‌داری گام‌های مهمی را در آزادسازی اقتصادی برداشته‌ است، اما محدودیت‌هایی همچون وابستگی انرژی به خارج از جمله روسیه و ایران، فقر منابع، محصور بودن در خشکی و تنش‌های این کشور با دو همسایهٔ شرقی و غربی (آذربایجان و ترکیه)، توان مانور این کشور را جهت مشارکت در سرمایه‌گذاری‌های منطقه‌ای و همچنین فضای تنفسی این کشور را شدیداً کاهش داده‌ است.

ساختار اقتصادی جمهوری ارمنستان در جریان جنگ شش ساله در قره‌باغ آسیب فراوانی دیده است. اما، هفت سال پس از پایان جنگ بسیاری از مردم ارمنستان از وجود مافیای اقتصادی در کشورشان شکایت دارند. مافیایی که به باور آنها کمک‌های جهانی را به سمت خود کشیده و از پخش عادلانه و برابر آن در جامعه جلوگیری می‌کند. در سالیان اخیر از «فساد مالی» به عنوان بزرگ‌ترین چالش ارمنستان در راه پیشرفت نام برده می‌شود.

فرهنگ

بیش‌ترین جمعیت مردم ارمنستان را نژاد ارمنی تشکیل می‌دهد که حدود ٩٨٪ جمعیت کشور است. ارامنه از زمان قدیم در جنوب منطقهٔ قفقاز ساکن هستند و آنان نیز همانند ایرانیان خود را آریایی می‌دانند. مردم ارمنی از نظر فرهنگی شباهت‌های زیادی با ایرانیان دارند و این برگرفته از تاریخ این دو کشور است. ارامنه تا سال ١٩٩٠ یعنی پس از فروپاشی شوروی دائمآ بین دو کشور ایران و شوروی (روسیه) تقسیم می‌شدند، گاهی زیر سلطه‌ی ایران و گاهی هم روسیه، از این‌‌رو فرهنگ و آداب روسی نیز در بین آنان دیده می‌شود.

موسیقی

هنر و موسیقی نزد ارامنه جایگاه ویژه‌ای دارد، ساز دودوک سازی است ارمنی که امروزه شهرت جهانی دارد؛ از موسیقی‌دانان ارامنه می‌توان به سایات نوا، آرام خاچاتریان و کمیتاس اشاره کرد.

آشپزی

رسمی‌ترین غذای ارمنستان انواع کباب‌های مختلف است، تنوع و کیفیت محصولات گوشتی (سوسیس و کالباس) باعث شده تا در مهمانی‌ها نیز از آن استفاده کنند، در ارمنستان علاوه بر انواع کباب‌های متختلف غذاهای دیگر همچون شاورما، فلافل، فوتوچنی، اسباکتی، بیف‌استراناگوف، لحماژو و هاریسا نیز دیده می‌‌شود. نان‌های متنوعی نیز در ارمنستان وجود دارد از جمله: نان لواش، مادناکاش، هرازدان و باگت. ارمنستان راهی به آب‌های آزاد ندارد، اما غذاهای دریایی در ارمنستان کم‌طرفدار نیست؛ ماهی ایشخان یکی از خوش‌خوراک‌ترین ماهی‌‌های دریاچهٔ سوان است که شباهت زیادی به ماهی قزل‌آلا دارد.

ارتش

نیروهای مسلح ارمنستان شامل نیروهای زمینی، هوایی و گارد مرزی هستند و این کشور فاقد نیروی دریایی است. مطابق با آمارهای سال ۲۰۰۸ این جمهوری دارای ۶۰ هزار نیروی نظامی و همچنین ۳۰۰ هزار نیروی ذخیره‌ است؛ تا سال ۲۰۰۲ تعداد ۳۸۹۰۰ نفر در ارتش ارمنستان خدمت می‌کردند که در پنج لشکر، یک تیپ تفنگ‌دار و دو هنگ توپخانه فعال بودند. این کشور از ابتدای استقلال از اتحاد جماهیر شوروی به‌ منظور نیازهای نظامی و تسلیحاتی خود قراردادهای نظامی با کشورهای روسیه، آمریکا، سازمان ناتو، یونان و حوزه‌ی بالتیک منعقد نموده‌ است.

پرچم‌های ارمنستان

تهیه و تنظیم: ایران آرمنیا